1. ਕਲਾ

1.1 ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ‎,‎ ਕਲਾ ਕੇਵਲ ਬੁੱਤ ਘੜਨਾ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਤੀਕਰ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ।

1.2 ਜਦੋਂ ਸਾਡਾ ਅਜੇਹੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਹਮਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ‎,‎ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਾਇਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ‎,‎ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਣ‎,‎ ਅਸੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਆਪਣਾ ਨਾਤਾ ਤੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ।

1.3 ਲਿਉਨਾਰਡ ਦ ਵਿਨਸੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਚਿਤਰਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨੀ ਹੁਨਰ ਹੋਣ ਦੀ ਮੰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

1.4 ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ‎,‎ ਜੋ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।

1.5 ਸਦੀਆਂ ਤੀਕਰ ਕਿਸੇ ਕਲਾ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇਸੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਗਿਣੀ ਮਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਉਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਕਿਤਨੇ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਕਿੰਨਾਂ ਸਮਾਂ ਲੱਗਿਆ।

1.6 ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਕੁੱਝ ਚਿੱਤਰ ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਦਸ ਗੁਣਾਵੇਂ ਵਿੱਚ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

1.7 ਉਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਧਰਮ ਨੂੰ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ‎,‎ ਆਮ ਲੋਕ ਅਤੇ ਸੰਗਰਹਿ ਕਰਤਾ ਕੁੱਝ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

1.8 ਅਜੋਕੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਹੁਣ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਈ ਹੈ।

1.9 ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਕਲਾ ਰੁਹਾਨੀ ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਾਧਿਅਮ ਹੈ‎,‎ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ‎,‎ ਕੁੱਝ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਰਾਚੀਨ ਕਲਾ ਨੇ ਮੁਢਲੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨਸਾਨ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਚੋਲੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

2. ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ

2.1 ਸਾਡੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਲਾ ਉਸਾਰਨੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ ਪੱਥਰ ਦੇ ਜਾਂ ਹਾਥੀ ਦੰਦ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਬੁੱਤ‎,‎ 30‎,‎000 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ।

2.2 ਇਤਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਕੜ- ਦਾਦੇ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

2.3 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੈਕਸਟੈਡ ਨਾਮੀ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਉਹ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਬਚੀ ਰਹਿ ਸਕੀ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੁਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਿ ‎…‎‎,‎ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਉੱਥੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਨਮੀ ਇੱਕੋ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਕਿਸੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਮਾਲ ਦਾ ਅਨੁਕੂਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਵੀ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹਨ।

2.4 ਸੁਰੰਗਾਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀਆਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਲਾਂ ਤੀਕਰ ਇਹੋ ਹੀ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਿਆਂ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਜੁਗਤੀਆਂ ਸਿਖਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ‎,‎ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮੰਤਵਾਂ ਲਈ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਸਨ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਸਲ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ।

2.5 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੈਕਸਟੈਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

‎…‎ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਪਤਝੜ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ਼ੀ ਸਾਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਜੜ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਮੌਸਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੰਗਲ਼ੀ ਸਾਨ੍ਹ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜੇਹੇ ਕਾਰਜ ਕਰਦੇ ਹਨ‎,‎ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਧੂਲ ਜਾਂ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਲਿਟਣਾ‎,‎ ਬੜ੍ਹਕਾਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਅਤੇ ਮੌਜ ਮੇਲਾ ਕਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮਿੱਟੀ ਚਿੱਕੜ ਵਿੱਚ ਲਿਟਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੜ੍ਹਕਾਂ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਹ ਹੈ ‎…‎ ਇਹ ਹੈ ਸਾਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਸਲ ਵਾਧੇ ਦੀ ਕਿਰਿਆ। ਅਤੇ ਇਹੋ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੁਰੰਗ-ਚਿਤਰਾਂ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹੋ ਹੀ ਸੁਰੰਗ ਛੱਤਾਂ ਅੰਦਰ ਮੁੜ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

2.6  ਪੁਰਾਤਨ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ‎,‎ ਕਲਾ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਮੰਤਵ ਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਸਬੰਧੀ ਸੀ।

ਮਿਸਰ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਕਲਾ ਅੰਦਰ ਅਮਰ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਅਧੀਨ ਉੱਥੇ 4‎,‎000 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮਾਨਵੀ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ ਗਏ।

2.7

ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਲ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਫਾਰੋਹਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਅਤੇ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਾ ਪਾਲਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਇਸ ਕਾਲ ਨੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਧਨ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸੇ ਦੁਆਲ਼ੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ।

2.8  ਮਿਸਰੀਆਂ ਨੇ ਇਨਸਾਨੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਚਿਤਰਾਉਣ ਲਈ ਢੁਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਸਫਲ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ।

2.9 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੈਕਸਟੈਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਆਉ ਹੁਣ ਵਿਚਾਰ ਕਰੀਏ ਕਿ ਮਿਸਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਤਰਕ ਪੂਰਨ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਜੀਬ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ (‎…‎)

ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨੱਕ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕੋ ਵਿਧੀ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸਿਓਂ ਦੇਖਣਾ। ਮਿਸਰ ਵਾਲ਼ੇ ਕਲਾਕਾਰ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਦੇਖਣੀ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮੋਢੇ ਚੌੜੇ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੋਢਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਚਿਤਰਾਇਆ ਹੈ। ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਤੁਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ ਤਾਂ ਲੰਮੀਆਂ ਉਲਾਂਘਾਂ ਭਰਦਿਆਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਸਾਈਡ ਤੋਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਹਨ। ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮਿਸਰ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੇ ਨੁਕਤਾ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁੱਝ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਰਕ ਪੂਰਨ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਦਰੁਸਤੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਠੀਕ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਹਾਸੋਹੀਣਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ‎,‎ ਕੀ ਨਹੀਂ?

2.10 ਮਿਸਰ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਤੋਂ ਉਲਟ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਦੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੋਪਾਂ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ‎,‎ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚਿੱਤਰ ਬਨਾਉਣ ਵੇਲ਼ੇ ਹਰਕਤਾਂ ਅਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਸਰੀਰ ਦਿਆਂ ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਗਣਿਤ ਦੇ ਨਿਯਮ ਵਰਤੇ ਹਨ।

2.11 ਸੰਨ ਬੀ ਸੀ ਦੀ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਪੌਲੀਕਲਾਟਸ ਬੁੱਤ ਘਾੜੇ ਨੇ ਕੁੱਝ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ‎,‎ ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਤੋਪਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਸਨ।

2.12 ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਸੁੰਦਰ ਲੜਕੀਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ  ਚੁਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਡਲ ਸਦਾ ਹੀ ਨੌਜਵਾਨ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪੌਲੀਕਲਾਟਸ ਦੀ ਇਹ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆਂ ਪਰਮੰਨਿਆਂ ਨੰਗੇਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੈਅ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੋਢੇ‎,‎ ਪਿੱਠਾ‎,‎ ਗੋਡੇ ਅਤੇ ਪੈਰ – ਇਹ ਸਾਰੇ ਇੱਕ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਹਨ‎,‎ ਜੋ ਉਚਾਈਆਂ‎,‎ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਅਤੇ ਗੁਲਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਮਤੋਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਟੋਏ ਟਿੱਬੇ ਹਨ‎,‎ ਮੋੜ ਹਨ ਜੋ ਪਧਰਾਈਆਂ ਦਾ ਵਿਗਿਆਨ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ।

2.13 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖਲੋ ਕੇ ਉਸ ਦਰਿਸ਼ ਦੀ ਅਸਲ ਚਿਤਰਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਹਲ ਹੋ ਜਾਓਗੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਕੁਦਰਤੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਨੇ ਬਹੁ ਦਿਸ਼ਾਵੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਹੱਪਣ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਕਾਰਗਰ ਵਿਧੀ ਅਪਣਾਈ।

2.14  ਸੰਨ ਬੀ ਸੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ‎,‎ ਰੋਮਨਾਂ ਨੇ ਯੂਨਾਨ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਲਿਆ। ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਕਹਾਵਤ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਤਿਆ ਗਿਆ ਯੂਨਾਨ ਸਦਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਭਿਆਨਕ ਜੇਤੂ ਨੂੰ ਜਿੱਤ ਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਰੋਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਨਵਾਨ ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਬਣਾਏ ਬੁੱਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਪਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਨਾਲ਼ ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਕਾਪੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।

2.15  ਮੱਧ ਯੁਗ ਅੰਦਰ‎,‎ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕਰਿਸਚੀਐਨਿਟੀ ਨੇ ਜੋਰ ਫੜਿਆ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਇਹ ਯੂਨਾਨੀ-ਰੋਮਨ ਵਿਰਸਾ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਗਿਆ।

ਲੱਗ ਪੱਗ ਪੂਰੇ 600 ਸਾਲਾਂ ਲਈ‎,‎ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਹੀ ਪਰਗਟਾਇਆ।

2.16 ਸਮਾਜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੇਰਾ ਯੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

‎…‎ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਦੀ ਚਰਚ ਕਾਂਊਂਸਲ ਨੇ ਇਹ ਨਿਯਮ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਰੀਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਨਾ ਦਰਸਾਏ ਜਾਣ। ਉਸ ਕਲਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇਹੋ ਹੀ ਦਰਸਾਉਣਾ ਪਇਗਾ ‎…‎ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੇਵਲ ਮੈਡੋਨਾ ‎…‎ ਤੁਸੀਂ ਕੇਵਲ ਉਸ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਹੀ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ‎,‎ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਕੰਨ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਇੱਕ ਨਨ ਵਾਂਗ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਨਨ ਦਾ ਪਹਿਰਾਵਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਅਤੇ ਇਹੋ ਵਿਧੀ‎,‎ ਇਹੋ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਵਿਧੀ ਬਣ ਗਈ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਪਵਿੱਤਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਰਸਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਯੂਨਾਨੀਆਂ ਦੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟਾਉਣ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਵਿਧੀ‎,‎ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਵਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ‎,‎ ਦੇ ਸਿੱਧੀ ਹੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸੀ।

2.17  ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਦੇ ਕੇਵਲ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਗੁਮਨਾਮੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਲਾ ਸਿਰਜੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸਵਰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਅਪਨਾਅ ਲਿਆ ਜਿਸ ਦੀ ਆਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਭੁਲਾ ਛੱਡਿਆ।

ਮੱਧਕਾਲੀ ਚਰਚਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਕੰਧ ਚਿਤਰਾਂ ਅਤੇ ਧੰੁਦਲੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਿੜਕੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜੋ ਅਨਪੜ੍ਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਯਸੂ ਮਸੀਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਮੁੱਖ ਦੁਖਾਂਤਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।

2.18 ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਦਸਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦਾ ਰਿਵਾਜ 1300 ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਪਿਆ।

ਗਿਆਟੋ ਡੀ ਬੌਨਡੋਨ ਪਹਿਲੇ ਨਾਮਵਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਜੋ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ।

2.19 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਗਿਓਟੋ ਪਹਿਲੀ ਨਵਿਚੇਤਨਾ ਦੀ ਚਿੱਤਰ-ਕਲਾ ਦਾ ਮਹਾਂਰਥੀ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਕੋਲ਼ ਕਮਾਲ ਦੀ ਦਿੱਭ ਦਰਿਸ਼ਟੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲੋਂ ਬਣੇ ਚਿੱਤਰ-ਕਲਾ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਇਆ ਪਰ ਨਾਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਰਕਪੂਰਨ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆਂ। ਗਿਓਟੋ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਦੇਖੋ ਵਿਚਾਰ ਕਿਵੇਂ ਚਿੱਤਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ? ਤੁਸੀਂ ਚਰਚ ਦਿਆਂ ਕੰਧ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖੋ। ਜੇ ਰੱਬ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਲੰਮਾਂ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ; ਸੰਤ ਦਰਮਿਆਨੇ ਕੱਦ ਦੇ‎,‎ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਦੇ।

ਗੁਰੂਆਂ ਪਰੋਹਤਾਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਹਾਨੀਅਤ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਸਨ। ਗਿਓਟੋ ਨੇ ਕਰੀਸਟ ਤੋਂ ਕਲੰਕ ਖੱਟਦਿਆਂ ਸੇਂਟ ਫਰਾਂਕਿਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਚਿਤਰਿਆ। ਪਰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਰੀਸਟ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਫਰਾਂਕਿਸ ਇੱਕੋ ਨਾਪ ਦੇ ਹਨ।

2.20 ਕਿਓਟੋ ਫਲੋਰੈੰਸ ਨਿਵਾਸੀ ਸੀ। ਜੋ ਇੱਕ ਐਸੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਰਿਆਸਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੰੂ ਅਮੀਰ ਪਰਿਵਾਰ ਚਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ‎,‎ ਫਲੋਰੈੰਸ ਨਿਵਾਸੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਰੀ ਰੁਚੀ ਰਖਦੇ ਸਨ। ਸਾਰੀ ਇਟਲੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਯੂਨਾਨੀ-ਰੋਮਨ ਕਲਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਆਰਟ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

3. ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਮਾਂ

3.1 ਲਿਉਨਾਰਡ ਦ ਵਿਨਸੀ ਜੋ ਕਿ ਚਿੱਤਰ-ਕਲਾ ਦੇ ਪੁਨਰ ਜੀਵਨ‎,‎ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਦਾ ਉਸਤਾਦ ਹੈ‎,‎ ਨੇ ਅਦਿੱਖ ਨੂੰ ਚਿਤਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਲਿਆ।

3.2 ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੱੁਤ-ਘਾੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਲਿਉਨਾਰਡ ਦ ਵਿਨਸੀ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਸਥਾਨ ਕਰਤਾ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

3.3 ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਕਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ‎,‎ ਜੋ ਕੇਵਲ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੀ ਹਨ‎,‎ ਵੱਖਰਾਇਆ ਗਿਆ।

3.4 ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੋਕਸਟਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ‎,‎ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਰੂਬਨਜ਼ ਕੋਲ਼ ਇੱਕ ਨੇਮਬਧ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਸੀ ‎…‎ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚੰਗੇ ਕਾਰੀਗਰ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਕੱਪੜਾ ਅਤੇ ਕੋਈ ਫਲ਼ਾਂ-ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਚਿਤਰਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਉਸ ਕੋਲ਼ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਮਾਹਰ ਸੀ। ਫਿਰ ਰੂਬਨਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਥਾਂਓਂ ਥਾਂਈਂ ਟਿਕਾ ਕੇ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾ ਲੈਂਦਾ ਸੀ।

3.5 ਮਾਈਕਲਐਂਜਲੋ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮਾਣਤਾ ਪਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡੂੰਘਾ ਰਹੱਸਵਾਦੀ ਆਦਮੀ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸੁਹੱਪਣ ਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਮਾਨਵਤਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ਼ ਸੰਪਰਕ ਬਣਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿਸਟਾਈਨ ਚਰਚ ਦੀ ਛੱਤ ਦੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਇਸ ਉੱਤਮ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।

3.6 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ‎,‎ ਅਕਾਦਮਿਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇਹ ਸਦਾ ਸਦਾ ਲਈ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ।

3.7 ਅਕਾਦਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੁਹਜ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

ਵਰਸੇਲਜ਼ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਪਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਕਲਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਇਟਲੀ ਤੋਂ ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ।

3.8 ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਮੈਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਂਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਲਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਥਾਂ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਉਸਾਰੀ ਫਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਸੀ ਉਹ ਵੀ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਅਤੇ ਉੱਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਸਬੰਧੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੁਹਜ ਕੀ ਹੈ‎,‎ ਸੁਹੱਪਣ ਕੀ ਹੈ‎,‎ ਕਲਾਕਾਰੀ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਘੜੇ ਗਏ ਬੁੱਤ ਕਿਸ ਪਰਕਾਰ ਦੇਖੇ-ਦਿਖਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯੂਰਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪੱਛਮੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਹੈ ਕੀ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਪੂਰਨ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਕਾਰਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ‎,‎ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ‎,‎ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਲੂਈ 14ਵੇਂ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਲੂਈ 15ਵਾਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਲੂਈ 16ਵਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਨਾ ਕੁੱਝ ਜ਼ਰੂਰ ਪਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਹੱਪਣ ਕੀ ਹੈ ਦਾ ਨਿਰਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਕੌਣ ਸੀ।

3.10 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਇਸ ਮੱੁਦੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਅਧਾਰਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸੈਲੂਨ ਡੀ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਤਨਾ ਕੁ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

3.11 ਅਡੂਅਰਡ ਮੈਨਟ ਅਜੇ ਅਣਜਾਣਿਆਂ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 1863 ਦੇ ਸੈਲੂਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ‘ਡੀਜੂਨੀਅਰ ਸੁਰ ਆਈ ਹਰਬ’ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਦਾ ਸਾਈਜ਼ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਇਤਨੀ ਵੱਡੀ ਕੈਨਵਸ ਕੇਵਲ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਮੈਨਟ ਨੇ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ: ਨੰਗੇਜ‎,‎ ਪੋਰਟਰੇਟ‎,‎ ਲੈਂਡਸਕੇਪ‎,‎ ਖੜ੍ਹਾ ਜੀਵਨ। ਜੱਜਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਵਾਂ ਸਟਾਈਲ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ।

3.12 ਮੈਨਟ ਅਜੇਹਾ ਕੋਈ ਇਕੱਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਕਲਾ ਸਵੀਕਾਰਤਾ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਸੀ: 3‎,‎000 ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਜਲਸੇ ਜਲੂਸਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੈਪੋਲੀਅਨ ਤੀਜੇ ਨੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ: ‘ਦ ਸੈਲੂਨ ਡੇਸ ਰਫਿਊਜਜ’

ਉਸ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਿੱਚ ‎,‎ ਕਲਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਮੈਨਟ ਦੀ ਕੈਨਵਸ ‘ਸਕਸੈੱਸ ਡੀ ਸਕੈੰਡੇਲ’ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਆਈ।

3.13 ਦੋ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ‎,‎ ਸੈਲੂਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਮੈਨਟ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕੈਨਵਸ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ। ‘ਦ ਬਿਊਟੀਫੁੱਲ ਓਲਿੰਪੀਆ ਕਾਜ਼ਡ ਅ ਨਿਊ ਸਕੈੰਡਲ’। ਇਸ ਸੁੰਦਰ ਓਲਿੰਪੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਬਦਨਾਮੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।

3.14 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਓਲਿੰਪੀਆ‎,‎ ਜੋ ਇੱਕ ਮਾਡਲ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਉਂ ਸੀ ‘ਵਿਕਟੋਰੀਅਨ ਮਿਊਰਨ’ ਇੱਕ ਬਿਸਤਰ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੇਟਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ‎,‎ ਕੋਈ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੀਕਰ ਕਲਾ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਦੇ ਲੇਟਣ ਦਾ ਕੋਈ ਕਾਰਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੇ ਕਹਾਣੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ਼ੋਂ ਬਣਾਉਣੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ‎…‎ ਇੱਕ ਸੈਕਸ ਦੀ‎,‎ ਨੀਚ ਅਤੇ ਘਾਤਕ ਕਹਾਣੀ। ਜੋ ਇਸ ਵਿਕਟੋਰੀਅਨ ਮਿਊਰਨ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਉਸਾਰੀ ਗਈ‎,‎ ਜੋ ਨਿਸ਼ਚੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਇੱਕ ਨੀਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਗਲ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਵਾਰਾ ਗਰਦੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ‎,‎ ਇੱਕ ਅਣ ਵਿਛਾਏ ਬਿਸਤਰੇ ਉੱਤੇ ਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਛੋਕਰਾ ਹੈ।

3.15 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਇਹ ਮੈਨਟ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਐਸੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ ਜਿਸਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਹਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ‎,‎ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਸੁਨੇਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੰਦੀ ਅਤੇ ਜਿਸਦੇ ਕੋਈ ਵੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਹਲ ਦਿੱਤੇ। ਸੀਜ਼ਾਨੇ ਨੇ ਅਜੇਹੇ ਚਿੱਤਰ ਬਨਾਉਣੇ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿਵਾਏ ਉਸ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੇ ਹੋਰ ਕੋਈ ਸਮਰਥਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਰੁਚੀ ਚਲਦੀ ਗਈ ਚਲਦੀ ਹੀ ਗਈ ਕਿ ਇਹ ਅਜੋਕੇ ਆਰਟ ਤੀਕਰ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।

3.16 ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਅਤੇ ਹਰਕਤ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਉਸਾਰ ਕੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬ ਲੈ ਆਂਦਾ।

ਵੈਨ ਗੌਗ‎,‎ ਰੇਨੀਅਰ‎,‎ ਮੌਨਟ ਅਤੇ ਗੋਨਿਗ ਨੇ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੀਵਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬੜਾ ਕੁੱਝ ਦਰਸਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ।

3.17 ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੰਪਰਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਲੱਭੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਮਾਰਗ ਸਿਰਜੇ।

3.18 1907 ਵਿੱਚ‎,‎ ਪਿਕਾਸੋ ਨੇ ਆਪਣੀ ‘ਲੈੱਸ ਡੈਮੋਸਿਲਜ ਦ ਏਵੀਗੋਨ’ ਪਹਿਲੀ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ ਉੱਤੇ ਕੈਨਵਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।

3.19 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਉਸਦੇ ਕੁੱਝ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ‎,‎ ਜੋ ਦੁਆਈਆਂ ਦੇ ਪਰੋਫੈੱਸਰ ਸਨ‎,‎ ਉਸਨੂੰ ‘ਸੇਂਟ ਲਜ਼ਾਰੇ ਹਸਪਤਾਲ’ ਵਿੱਚ ਬੁਲਾਇਆ। ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਭਾਗਹੀਣ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ‎,‎ ਜੋ ਸੈਕਸ ਦੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਮਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ‎,‎ ਕੱਠੀਆਂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੋਰ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਰੋਗੀਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੱਕ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ‎,‎ ਅੱਖਾਂ ਆਪਣਿਆਂ ਟੋਇਆਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡਰਾਉਣਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਸਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਟੋਏ ਭਰਨ ਲਈ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵਿਧੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ।

3.20 ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਕਿੰਤੂ ਪਰੰਤੂ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪਰਬੰਧ ਉੱਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਲਾ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।

3.21 ਡੈਡੇਸਟ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਫਰਾਂਸਿਸ ਪਿਕੋਬੀਆ ਦਾ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਇਹ ਡਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਰੋਬੋ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦੇਵੇਗਾ।

ਇਟਲੀ ਦੇ ਉੰਬੇਰਟੋ ਬੋਸੀਓਨੀ ਵਰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਮੁਖੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਬੀਤੇ ਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ਼ ਜੇ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇੱਕੋ ਹੀ ਕੰਮ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ।

3.22 ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਕਲਾ ਕੁੱਝ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸ਼ੈ ਸੀ ਜੋ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ। ਇਹ ਕਬਰਾਂ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਉਹ ਇਹ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਕਬਰਸਤਾਨ ਸਨ। ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਲਈ ਚੰਗਾ ਇਹੋ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਰੂਦ ਨਾਲ਼ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨਹੂਸ ਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਪਿੱਛਾ ਛੁਡਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਜੀਬ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਟਲੀ ਸਬੰਧੀ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਲਾ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਦੀ ਦੇ ਬਦਲਣ ਵੇਲ਼ੇ ਨੌਜਵਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੇਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਵਾਧੂ ਭਾਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਇੱਕ ਅੰਤਮ ਕਿਨਾਰਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਅਜੋਕੇ ਕਲਾਕਾਰ ਬਣ ਰਹੇ ਸਨ।

3.23 ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਅਸਪਸ਼ਟ ਕਲਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੁਚੀ ਬਣ ਗਈ। ਵੈਸਿਲੀ ਕੈਂਡਿਸਕੀ ਇਸ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ।

ਉਸ ਨੇ ਰੰਗਾਂ‎,‎ ਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਲਕੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਤੀਕਰ ਭਾਲ਼ਿਆ।

3.24 ???

3.25 ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਲਹਿਰਾਂ‎,‎ ਫੈਸ਼ਨ‎,‎ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦਾ ਢੰਗ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਲੜੇ ਗਏ ਯੁੱਧ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪਰੇਰਨਾ ਸਰੋਤ ਬਣੇ ਰਹੇ।

3.26 ਪਿਕਾਸੋ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ‘ਗੁਅਰਨੀਕਾ’ ਸਪੇਨ ਦੇ ਘਰੇਲੂ ਯੁੱਧ ਦੀ ਭਿਆਨਕਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

3.27 ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਕਿੰਤੂ ਪਰੰਤੂ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ‎,‎ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮੰਤਵਾਂ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਵੀ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਹਨ।

3.28 ਡਾਲੀ ਸਲਵਾਡੋਰ ਦੀ ਸਰਵਣੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ

“ਮੈਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰੀ ਚਿੱਤਰ ਕਲਾ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਦੁਖਾਂਤ ਹੈ‎,‎ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਅਜੋਕੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਢਹਿੰਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਕੈਦੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਖੂਬੀ ਹੈ ‎…‎ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਰਫੇਲ ਅਤੇ ਲਿਨਾਰਡੋ ਦੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਇੱਕ ਨਿਗੂਣਾ ਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।

3.29 1960 ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਐਂਡੀ ਵਰ੍ਹੋਲ ਨੂੰ ਪੌਪ ਆਰਟ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਪੋਪ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅਜੇਹੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਜੋ ਅਮਰੀਕਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੀਆਂ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਨ।

3.30 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ ਰੂਬਰੂ

ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੁਖਾਂਤ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਹੋਰ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਚੰਗੇਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਜੋ ਕਿ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਕੇ ਆਪ ਵੀ ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੀ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸੋ ਇਸ ਵੱਡੀ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਮਹਾਂਮਾਰੀ‎,‎ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਮਾਨ ਪਰਸਤੀ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੈ‎,‎ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਏ ਹਨ ਜੋ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਦੀਆਂ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਐਂਡੀ ਵਰ੍ਹੋਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਇੱਕ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੀਕਰ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ‎,‎ ਮੈਨਟ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ‎,‎ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾ ਨੇ ਕੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ।

4. ਕਲਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ

4.1 ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਦਲੇਰੀ ਵਾਲ਼ੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ‎,‎ ਕਲਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵੀ ਵੱਖੋ ਵੱਖੋ ਸੱਭਿਅਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਸੀ ਮੰਗ ਮੰਗਾਈ ਅਤੇ ਲੈਣ ਦੇਣ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ।

4.2 ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਲਾਂ ਤੀਕਰ ਜਾਪਾਨ ਇੱਕ ਕਿਲੇਬੰਦ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸੀ। ਪਰ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੇ ਹੋਰ ਦੇਸਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤੇ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੇ।

ਇਹੋ ਹੀ ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਜਾਪਾਨੀ ਲੱਕੜੀ-ਕੁਰੇਦਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।

4.3 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੋਕਸਟਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

‎…‎ ਪੱਛਮੀ ਲੋਕ ਏਸ਼ੀਅਨ ਕਲਾ ਤੋਂ ਅਜੇ ਅਨਜਾਣ ਹੀ ਸਨ‎,‎ ਅਤੇ ਉਹ ‎…‎ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੀਲੇ ਚਿੱਟੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਦਾ ਸੱਚਾ ਸ਼ੌਕ ਜ਼ਰੂਰ ਪਾਲ਼ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਜਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫਰਾਂਸ ਅਤੇ ਪੈਰਿਸ ਨੂੰ ਇਹ ਬਰਤਨ ਭੇਜੇ‎,‎ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਜੇਹੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਭੇਜੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਾਧਾਰਨ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਇਹੋ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਧਾਰਨ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਹੀ ਜਪਾਨੀਆਂ ਦੀ ਲੱਕੜ ਕਲਾ ਦੇ ਰੰਗੀਨ ਕਮਾਲ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਨਿਕਲ਼ੇ। ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰ‎,‎ ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ ਗੌਗੀਅਨ ਵਰਗੇ ਕਲਾਕਾਰ‎,‎ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ – ਵ੍ਹਿਸਲਰ ਵਰਗੇ ਇਸ ਕਮਾਲ ਦੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਧੁਰ ਹਿਰਦੇ ਤੀਕਰ ਪਰਭਾਵਤ ਹੋਏ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਲਪੇਟਣ ਵਾਲ਼ੇ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇਖੇ‎,‎ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਰਤਨਾਂ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ ਨਾਲ਼ੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਆਪਣੀ ਬਹੁਤੀ ਰੁਚੀ ਦਿਖਾਈ।

4.4 ਇਹ ਲੱਕੜੀ-ਕੁਰੇਦਾਂ ਲੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰ ਕੁਰੇਦਕੇ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਉੱਤੇ ਛਾਪ ਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਜਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਚਲੇ ਹਰ ਇੱਕ ਰੰਗ ਲਈ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੀ ਲੱਕੜੀ-ਕੁਰੇਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।

4.5 ਕਾਨਾਗਾਵਾ ਸਥਾਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਜਪਾਨੀਆਂ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਕਾਨਾਗਾਵਾ ਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੀਕਰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਹੂਬਹੂ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਦੇਖਿਆ ਤਿਵੇਂ ਚਿਤਰਿਆ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਈ ਗਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰੇ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਪਰਗਟਾਉਣਾ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਉਦੇਸ਼ ਸੀ। ਇਹ ਪਰਭਾਵ ਉਸ ਨੇ ਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਕੇ ਦਿੱਤਾ।

(ਨੋਟ: ਕਾਨਾਗਾਵਾ ਇੱਕ ਥਾਂ ਦਾ ਨਾਉਂ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਦਾ ਕਲਾਕਾਰ ਹੋਕੂਸਾਈ ਕਟਸੂਸ਼ਿੱਕਾ ਸੀ।)

4.6 ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਇੱਕੋ ਮਾਰਗਾਂ ਉੱਤੇ ਟੁਰਦਿਆਂ ਨਹੀਂ ਵਧੀ ਫੁੱਲੀ। ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲੋਂ ਕੁਦਰਤੀ ਚਿੱਤਰ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲੋਕ ਪਿਆਰੀ ਸੀ।

ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ।

4.7 ਪਰੰਪਰਾਵਾਦੀ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸਾਰੀ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਵਧੀ।

ਚੀਨੀ ਬਰਤਨ ਕਲਾ‎,‎ ਬੁੱਧ ਦੇ ਬੁੱਤਾਂ‎,‎ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਦੇ ਨਕਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮਾਇਆਨ ਜੱਗਾਂ ਪਿਆਲਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।

4.8 ਪਰ ਇਹ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਕਲਾ ਕਿਰਤਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਬੜਾ ਭਾਰੀ ਖਤਰਾ ਹੈ।

ਟੂਰਿਸਟ ਮੰਡੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਧੜਾ ਧੜ ਬਨਾਉਣ ਦੀਆਂ ਜੁਗਤਾਂ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲਾ ਵਪਾਰ ਲਈ ਉਸਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਾ ਲਈ ਉਸਾਰੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

4.9 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੋਕਸਟਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

‎…‎ ਯੂਕਰੇਨੀਅਨ‎,‎ ਰੋਮਾਨੀਅਨ‎,‎ ਰਸੀਅਨ ਈਸਟਰ ਐੱਗ‎,‎ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ। ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਕਮਾਲ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਆਂਡਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸੁਹਜ ਸਜਾਵਟ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਂਡੇ ਕੇਵਲ ਈਸਟਰ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਿੰਗਾਰੇ ਜਾਂਦੇ‎,‎ ਸਗੋਂ ਆਂਡੇ ਤਾਂ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਈਸਟਰ ਦੇ ਆਂਡਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਅਸਲੀ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਠੀਕ ਹੀ ਬਹੁਤ ਯਤਨ ਕਰਨੇ ਪੈਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੈਂਕੜਿਆਂ‎,‎ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਰ ਥਾਂ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

4.10 ਨੇੜ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹੀ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਣੀਆਂ ਪਰੰਪਰਕ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਮੁੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅੰਗ ਭਰ ਰਹੇ ਹਨ।

4.11 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੋਕਸਟਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਈਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈਣ ਪਿੱਛੋਂ‎,‎ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ। (‎…‎) ਕਈ ਵੇਰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਲੱਗ ਪੱਗ ਚੀਨ ਦੇ ਇੱਕ ਜੈਕ ਸਨ ਪੌਲੌਕ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ‎,‎ ਸਿਵਾਏ ਇਸ ਦੇ ਕਿ ਉਸ ਸਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਤੁਸੀਂ ਕੁਦਰਤ‎,‎ ਭੂ ਦ੍ਰਿਸ਼‎,‎ ਦਰਖਤ‎,‎ ਪਾਣੀ‎,‎ ਦਰਿਆਈ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੇਖਦੇ ਹੋ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਰੂਪ ਹੋਵੇ‎,‎ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

4.12 ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਆਪਸੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪ ਕਾਰਨ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਕਾਰੀਗਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੋ ਹੱਦਾਂ ਸਨ ਹੁਣ ਉਹ ਸਭ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ।

4.13 ਕੈਥਰੀਨ ਮਿਲਟ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ‘ਲੈੱਸ ਮੈਜੀਸੀਅਨ ਡੀ ਲਾ ਟਰਰ’ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਾਈ‎,‎ ਅਸੀਂ ਉਸ ਅਫਰੀਕਨ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਦਿਖਾਇਆ‎,‎ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਤਾਬੂਤ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਪਰ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੇ ਤਾਬੂਤ ਸਨ। ਜੋ ਇਸ ਪਰਕਾਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰੇ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਵਡੱਤਣ ਝਲਕਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ ਦੀ ਕਲਾ ਸੀ।

4.14 ਬਹੁ ਸੱਭਿਆਚਾਰੀ ਸਮਾਜ ਅਜੋਕੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਗੁਣ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।

4.15 ਕੈਥਰੀਨ ਮਿਲਟ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਅਜੋਕੀ ਕਲਾ ਦਾ ਇੱਕ ਇਹ ਕਰਤਵ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਮੁੜਕੇ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸੁਗੰਧੀਆਂ ਦਾ ਰਸਤਾ ਲੱਭੇ। ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨਤਾ‎,‎ ਰਸਮੀ‎,‎ ਅਰਧ-ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਚਾਰ ਜਾਂ ਜਾਦੂਗਰੀ ਨਾਲ਼ ਸਬੰਧਤ ਕਹਿਣਗੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਜੋਕੇ ਕਲਾਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਕਲਪਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।

4.16 ਕਲਾ-ਉਸਾਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਆਪੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਮ ਹੀ ਕਲਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।

5. ਕਲਾ ਕੀ ਹੈ?

5.1 ਅੱਜ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ।

5.2 60ਵਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਵਿਲੱਖਣ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।

5.3 ਸ਼ਕਲਾਂ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਪਿੱਛੋਂ ਅਜੋਕੇ ਉਸਰੱਈਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨਵਿਆਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਾਤਾਂ‎,‎ ਪਲਾਸਟਿਕ‎,‎ ਉਦਯੋਗੀ ਨਕਾਰਿਆ ਸਾਮਾਨ‎,‎ ਲੇਜ਼ਰ ਅਤੇ ਦਰਸਣੀ ਵਿਧੀਆਂ ਨੇ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਥਾਪਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

5.4 ਅਜੋਕੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨਾਤਾ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।

5.5 ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਇੱਕ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਕਲਾ ਜਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਦਾ ਹੈ‎,‎ ਤਾਂ ਇਹ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਵਿੱਦਿਆ ਪਰਾਪਤੀ ਮੰਗ ਕਰ ਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਕਿਸੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮਾਨਣਾਂ ਇੱਕ ਵੰਗਾਰ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਕਲਾ ਐਸੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਲਾਕਾਰ ਹਨ‎,‎ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਟਲੀ ਦਾ ਗਿਆਕੋਮੇਟੀ‎,‎ ਸਵਿਸ-ਇਟਲੀ ਦਾ ਗਿਆਕੋਮੇਟੀ‎,‎ ਜਿਸ ਦੇ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੁੱਤ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਜੀਬ ਪਰਕਾਰ ਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੁੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਦੋਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹੋ।

5.6 ਜਦੋਂ ਦਾ ਮਾਰਸ਼ਲ ਡੂਚੈੰਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਿਸ਼ਾਬ (ਘਰ) ਨੂੰ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਮਨਵਾ ਲਿਆ ਹੈ‎,‎ ਇਹ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

5.6 ਅ) ਡੂਚੈੰਪ (ਐੱਸ ਆਰ ਸੀ) ਦੀ ਸਰਵਣੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ

“ਮੇਰੇ ਲਈ‎,‎ ਕਲਾ ਇੱਕ ਐਸਾ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਚਮਤਕਾਰੀ ਬਿਜ਼ਨਸ ਸੀ‎,‎ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਇਹ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਹਾਸਰਸ ਭਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ‎,‎ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਿੱਖਿਆ ਪਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਹਾਸਰਸ ਦੀ ਕਾਢ ਕੱਢੀ ਤਾਂ ਉਸ ਵੇਲ਼ੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪਰਾਪਤ ਕਰਨ ਸਾਮਾਨ ਸੀ। ਇਹ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੱਸਣ ਦਾ ਹੀ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ: ਇੱਕ ਪਰਕਾਰ ਦਾ ਕਾਲਾ ਹਾਸਾ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹਾਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰੋਣਾ‎,‎ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਨਵੇਕਲਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਪਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਹੈ। ਜੋ ਹਰ ਪਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਤਪਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ‎,‎ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਰਖ ਸਕਦੇ।”

5.7 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਅਜੋਕੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨਾਲ਼ ਭਰੇ ਪਏ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਬੰਧਕਾਂ ਕੋਲ਼ ਕੋਈ ਵੀ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਮਾਪ ਦੰਡ ਹੈ ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਸਤਰੰਜ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਨੇ ਡੂਚੰਪ ਵਾਂਗ – ਨੇ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਅਤੇ ਅੱਵਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਕਾਮਿਆਬ ਹੋਣ ਲਈ ਯੁੱਧ ਨੀਤੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਰਸਿੱਧੀ ਪਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਫਿਰ ਇਸ ਪਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅੱਜ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਕਲਾ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਕੂਟਨੀਤਗ ਵੀ ਹੋਣਾ ਹੋਵੇਗਾ‎,‎ ਜੇ ਉਹ ਸਫਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹੋ ਹੀ ਸਬਕ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਡੂਚੈੰਪ ਤੋਂ ਸਿੱਖਦੇ ਹਾਂ। ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੁਖਦਾਈ ਸਬਕ ਪਾਇਆ ਹੈ।

5.8 ਉਦਯੋਗ ਪੂਰਨ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਜਾਇਬ ਘਰ‎,‎ ਕਲਾ ਵਿਕਰੇਤਾ‎,‎ ਬਿਜ਼ਨਸ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਮੀਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ ਕਲਾ ਸਰਪਰਸਤੀ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਲਾ ਦਾ ਮੁੱਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨਾਲ਼ੋਂ ਵਿਕਰੇਤਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਲ ਆਂਕਣ ਉੱਤੇ ਵੱਧ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

5.9 ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਕਦੇ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਅਮੀਰਾਂ ਦੀ ਚੋਣ-ਇੱਛਾ ਇਸ ਉੱਤੇ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹੋ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਕਿਹੜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਰਭਾਵੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਵਰਗ ਹੈ‎,‎ ਜਿਹੜਾ ਨਿਰਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜਿਸ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਦਰਜਨ ਕੁ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰੀ ਹਨ‎,‎ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਹੀ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਭਵਨ ਹਨ। ਉਹੋ ਹੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਸ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਨੂੰ‎,‎ ਕਿਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਵੇ।

5.10 ਸਾਡੇ ਖਪਤਕਾਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਮਾਲ ਵਟਾਂਦਰੇ ਵਾਂਗ ਨਾਪਦੇ ਹਨ।

ਜਦੋਂ ਕਲਾਕਾਰ ਸੁਰਗਵਾਸ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ‎,‎ ਉਸ ਦੀ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

6. ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਭੇਦ

6.1 ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਇੱਕ ਅਕਹਿ ਕਾਰਵਾਈ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੀਕਰ ਕੋਈ ਵੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।

6.2 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਉਹ ਕੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਸੇ ਰੂਹਾਨੀ‎,‎ ਅਮੂਰਤ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਅਰਥ ਪੂਰਨ ਬਣਾ ਕੇ ਉਜਾਗਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਕਲਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਕਲਾਕਾਰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਂਵਾਂ‎,‎ ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ‎,‎ ਤੀਕਰ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਦੋਬਾਰਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ‎,‎ ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ‎,‎ ਇਹ ਕਿਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਹੋਣ ਜਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ‎,‎ ਸਗੋਂ ਇਹ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਝ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਅਮਰ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਰਾਜ਼ ਛੁਪੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਨ ਦੇ ਮਾਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅੱਜ‎,‎ ਜੇ ਕਿਸੇ ਕਲਾ ਦੇ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬੇਅਰਥ ਹੈ।

6.3 ਅੱਜ‎,‎ ਕਲਾਕਾਰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਉੱਤੇ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਦਰਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਚਿੱਤਰ ਕੰਪਿਊਟਰ ਉੱਤੇ ਬਣਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਪਰ ਕੀ ਮਸ਼ੀਨ ਕੋਈ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਸਿਰਜ ਸਕਦੀ ਹੈ?

6.4 ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

(‎…‎) ਕਲਾਕਾਰ‎,‎ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੇ ਹਾਂ‎,‎ ਕਲਾ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਉਹ ਹੈ‎,‎ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਗ਼ਜ਼ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਅਸਲ ਪਰਭਾਵ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ‎,‎ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕਾਰ ਦਾ ਹੱਥ – ਮੇਰਾ ਭਾਵ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਹੱਥ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ‎,‎ ਪਰ “ਉਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਅਸਲ ਸੋਚ ਨੇ” ਇਸ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇ – ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਰਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਬਹੁਮੁੱਲਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਜਿੰਨੀ ਹੋਰ ਤਰੱਕੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਤਨੇ ਹੀ ਹੋਰ ਸਵੈਚਲਤ-ਪਰਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘਸੋੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

6.5 ਨੇੜੇ ਦੀਆਂ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਮਾਹਰੀਅਤ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ਼ੋਂ ਕਿਤੇ ਉੱਪਰ ਹੈ।

6.6 ਕਈ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸੇ ਚਿੱਤਰ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲ਼ਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਨੋਰੋਗੀ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਗੀਆਂ ਨੇ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤੇ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕਲਾ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ।

6.7 ਵੇਰਾ ਜ਼ੋਲਵਰਗ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਨੇੜੇ‎,‎ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਭਾਵ ਹੈ ਪਿਛਲੇ ਸੌ ਦੋ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ‎,‎ ਦੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕਾਰੀ ਉਸਾਰੀ ਸਬੰਧੀ ਪਰਵਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਕੇਵਲ ਹੁਨਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਸਿੱਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਲਾ ਸਿੱਖਣੀ ਪਇਗੀ। ਪਰ ਇੱਕ ਹੁਨਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਵਖਰਾਉਣ ਵਾਲ਼ਾ ਤਾਂ ਕਲਾਕਾਰ ਕੋਲ਼ ਕੋਈ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਕਿ ਕੁੱਝ ਕੁ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ‎,‎ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦਾ ਹੈ।

6.8 ਇੱਕ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਅੰਤਮ ਥਾਪੜਾ ਕਿਵੇਂ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਅਖਵਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?

6.9 ਕੁੱਝ ਕੁ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਮੋਨਾ ਲੀਸਾ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਧੰੁਦਲੇ ਚਾਨਣ ਨਾਲ਼ ਉਸਾਰੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਦੂਸਰੇ ਇਹ ਮਾਣ ਨਾਇਕਾ ਦੀ ਬੁਝਾਰਤਾਂ ਪਾਉਂਦੀ ਮੁਸਕਾਨ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਇਸ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਟੀ-ਸ਼ਰਟ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

6.10 ਮੈਰੀਲਿਨ ਸਟੋਕਸਟਡ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਇਹ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਚਿੱਤਰ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਮਨੋ ਕਲਪਿਤ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਲੀ ਚਿੱਤਰ। ਪਰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰੀਤਵ ਦੀ ਪੁਨਰ ਜਾਗਰਤੀ ਦਰਸਾਈ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਨਾਲ਼ ‎…‎ ਸ਼ਬਦ “ਇੱਕ ਬੁਝਾਰਤ” ਸਦਾ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

6.11  ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਵਾਰਤਾ ਦਾ ਅਰੰਭ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮਹਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੀ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਲੈ ਕੇ ਉਜਾਗਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਣਦੇ ਹਾਂ।

6.12 ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਜੇਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸੁਹੱਪਣਤਾ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਪਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਕੀ ਹੈ?

6.13 ਜੀਨ-ਲਿਊਸ ਕਲਿਊਮੀਊ ਨਾਲ਼ ਰੂਬਰੂ

ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹਰ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਇਹੋ ਹੀ ਕਹਿੰਦੀ ਆਈ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਚਿੱਤਰ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੀਕਰ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮਾਲਵਿੱਚ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਫ਼ੈਦ ਪਿੱਠ-ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਪਰਸਿੱਧ ਸੁਕਿਅਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਲੈਂਦੇ। ਜਿਸ ਸਬੰਧੀ ਕੁੱਝ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਲਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅੰਤਮ ਸਿਖਰ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਆ ਗਏ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਕੀ ਕਲਾ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬੀਤੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਹੈ? ਇਹ ਇੱਕ ਕਦੀ ਵੀ ਨਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੀ ਚੁੰਝ ਚਰਚਾ ਹੈ।

6.14 ਇਹ ਆਮ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਚੁੱਪ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਦੇਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਦੀ ਸੁਰਤੀ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਵਿੱਚ ਬਲਬਲੇ ਛਲਕਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹੋ ਹੀ ਕਲਾ ਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

6.15 ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਜਿਉਂਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਲਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਤਾ ਪੂਰਨ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ‎,‎ ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਪਜ ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਲ਼ ਦੇ ਅਤੇ ਮਾਣਦੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਕਲਪਨਾ ਨੂੰ ਸੌ ਸੌ ਪਰਨਾਮ‎,‎ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਨਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਚਿੱਤਰ ਉਸਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

6.16 ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ‎,‎ ਬੇਨਿਸਾਫੀ ਨੂੰ ਨਿੰਦਣ ਲਈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਪਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ‎,‎ ਕਲਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹੈ।

6.17 ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਮਿਸ਼ਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਥਨ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਤਸਵੀਰਾਂ ਨੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

ਕਲਾ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਬਹੁਤਾ ਇਤਿਹਾਸ ਮੁੜ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਨ ਲਈ ਹਰ ਦਲੀਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸਾਹਸੀ ਕੰਮ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਵੀ ਚਲਦਾ ਰਹੇਗਾ।

ਇਨਸਾਨੀ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਸੰਸਾਰ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹੀ ਉਤੇਜਿਤ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।