21. ਭਾਣਾ

ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ

ਬਿਮਾਰ ਹੋਣਾ

ਬਿਸਤਰ 'ਤੇ ਪੈਣਾ

ਤਪਦਿਆਂ ਹਫਦਿਆਂ ਦੇ

ਛਾਵੇਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਾਂਗ

ਪਿੱਛੇ ਉਡਦੀ ਧੂੜ ਨੂੰ

ਤੇ ਅਗਲੇ ਰਾਹ ਨੂੰ ਨਿਹਾਰਨਾ

ਰਾਤੀਂ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਘਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਜ ਤੇ ਮਾਸੂਮ ਚਿਹਰੇ

ਨਸ਼ਿਆ ਦਿੰਦੇ ਰਾਤ ਨੂੰ

ਸਾਹਾਂ ਹੂੰਗਿਆਂ ਹਟਕੋਰਿਆ 'ਚੋਂ

ਛਲਕਦੀ ਏ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਵਿਤਾ

ਉਪਰ ਤਣੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਚਾਦਰ ਦੀਆਂ

ਰੰਗੀਨ ਡੱਬੀਆਂ

ਤੇ ਟਾਂਵੀਆਂ ਟਾਂਵੀਆਂ ਮੋਰੀਆਂ ਨੂੰ

ਹੁੰਦਾ ਏ ਗਿਣਨ ਮਿਣਨ ਦਾ ਸਮਾਂ

ਢੋਅ ਹੁੰਦਾ ਏ

ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲਾਗੇ ਹੋ ਮਿਲਣ ਦਾ

ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਨਗਨਤਾ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਦਾ

ਬਿਮਾਰ ਹੋਣਾ

ਬਿਸਤਰ ਤੇ ਪੈਣਾ

ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ

22. ਪੰਛੀ

ਪੰਛੀ ਉਡ ਲੈਂਦਾ ਜਦ ਚਾਹੁੰਦਾ

ਸਾਨੂੰ ਪੈਣ ਜਹਾਜ਼ੀ ਕਜੀਏ

ਸੁਹਣਾ ਘਰ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ

ਅਸੀਂ ਸੌ ਸੌ ਮਿਸਤਰੀ ਸੱਦੀਏ

ਉਹ ਸਭ ਕਰਦਾ ਢਿੱਡ ਭਾਉਂਦਾ

ਅਸੀਂ ਸੰਗਲ ਸਮਾਜੀ ਬੱਝੀਏ

- - - - - - - - - -

ਉਹ - - - - - - - -

ਅਸੀਂ - - - - - - - -

- - - - - - - - - -

ਉਹ ਰੋਮ ਰੋਮ ਮਟਕਾਉਂਦਾ

ਅਸੀਂ ਕੁਹਜ ਆਪਣਾ ਕੱਜੀਏ

ਫਿਰ ਕਿਉਂ ਪਰਿੰਦੇ ਦੀ

ਆਦਮ ਤੋਂ ਉਤੇ ਜ਼ਾਤ ਨਾ

ਏਸ ਲਈ ਕਿ ਓਸ ਕੋਲ

'ਸ਼ਬਦ' ਵਾਲੀ ਦਾਤ ਨਾ

ਸੌਗਾਤ ਨਾ

23. ਜ਼ੀਰੋ

ਅਸੀਂ ਜ਼ੀਰੋ ਦਾ ਅੰਕ ਈਜਾਦ ਕਰਨ ਵਾਲੀ

ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਵਰਤਮਾਨ ਹਾਂ

ਸਾਰੇ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਬੰਦ ਜ਼ੀਰੋ

ਸਾਡਾ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਬਣਕੇ

ਸਾਡੇ ਖੂਨ ਵਿਚ ਊਂਘਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ

ਜਾਂ ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ਅੰਦਰ ਫਸੀ ਹੋਈ ਹੈ

ਜ਼ੀਰੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹੋਵੇ

ਛੋਟੀ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ

ਜ਼ੀਰੋ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ

ਆਪਣਾ ਮੁੱਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ

ਜਿਸਦੇ ਮਗਰ ਲਗਦੀ

ਉਹ ਦਸ ਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ

ਚੌਕੇ ਮਗਰ ਲੱਗ ਕੇ

ਚੌਕੇ ਨੂੰ ਚਾਲੀ ਬਣਾਓਂਦੀ

ਸਾਤੇ ਮਗਰ ਲੱਗਕੇ ਸੱਤਰ ਬਣਾਓਂਦੀ

ਜ਼ੀਰੋ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਮਗਰ ਲੱਗਣ ‘ਚ ਹੀ

ਆਪਣੀ ਟੌਹਰ ਸਮਝਦੀ

ਜ਼ੀਰੋ ਦਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਲੱਗਣ ਦਾ

ਕੋਈ ਅਰ੍ਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ

ਆਪਣੇ ਜ਼ੀਰੋ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ

ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਅਸੀਂ

ਜ਼ੀਰੋ ਵਾਂਗ

ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਮਗਰ ਲੱਗਣ ਗਿੱਝ ਗਏ ਹਾਂ

ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਸੋਚਿਆ

ਕਿ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲੇ

ਇੱਕ ਚਮਤਕਾਰੀ ਹਿੰਦਸੇ ਦੇ ਮਗਰ ਲੱਗ ਕੇ

ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਬਣਾਵਾਂਗੇ

ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲਾ ਖੁਦ ਹੀ ਨਾ ਰਿਹਾ

ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰਹਿ ਗਏ ਇਕੱਲੇ ਛਟਪਟਾਓਂਦੇ ਜ਼ੀਰੋ ਦੇ ਜ਼ੀਰੋ

ਲੰਮੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਬਾਬੇ ਤੋਂ

ਉਦਾਸੀਆਂ ਦਾ ਵਰ ਨਹੀਂ ਮੰਗ ਸਕਦੇ

ਕਿਓਂਕਿ ਅਸੀਂ

ਜ਼ੀਰੋ ਵਰਗੀਆਂ ਗੋਲ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਤਾਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ

ਉਦਾਸੀਆਂ ਤੇ ਨਹੀਂ ਚੜ ਸਕਦੇ

ਆਕਾਸ਼ ਵਿਚ ਅਲਮਸਤ ਨਹੀਂ ਉੱਡ ਸਕਦੇ

ਪਰਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਭਰ ਸਕਦੇ

ਉੱਪ ਗ੍ਰਹਿ ਵਾਂਗ

ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਗੋਲ ਧਾਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਘੁੰਮ ਸਕਦੇ ਹਾਂ

ਸਾਡਾ ਮਾਰ੍ਗ ਤਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਜ਼ੀਰੋ ਵਰਗਾ

ਗੋਲ ਜਾਂ ਇਲੈਪਟੀਕਲ

ਜੋ ਭੂਤ ਓਹੀ ਭਵਿੱਖ

ਪੈਰਾਬੌਲਿਕ ਪਾਥ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚ ਸਕਦੇ

ਸਾਨੂੰ ਅਨੰਤ ਭਵਿਖ ਤੋਂ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੈ

24. ਸ਼ਹੀਦ ਊਧਮ ਸਿੰਘ

ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਵਿਸਾਰ ਦਿੰਦਾ

ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਕੀਤਾ

ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਜਾਗਣ ਦਾ

ਸੈਰ ਕਰਨ ਦਾ

ਪ੍ਰਣ

ਤੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨਾ ਕੁਝ

ਇਕ ਰਾਤ ਦੀ ਨੀਂਦ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦੀ

ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕਸਮ ਤੋੜਨ ਲਈ

ਸਹੁੰ ਸੁਗੰਧ ਭੁੱਲਣ ਲਈ

ਪਰ ਇੱਕੀ ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ

ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ

ਰਾਤਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਵੀ

ਭੁਲਾ ਨਾ ਸਕੀ

ਤੈਨੂੰ

ਤੇਰਾ

ਪ੍ਰਣ

ਸਮਾਂ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਜਣੇ ਖਣੇ ਦੇ ਜ਼ਖਮ

ਪਰ ਤੈਂ ਆਪਣੇ

ਜ਼ਖਮੀ ਦਿਲ ਅਤੇ ਰੂਹ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ

ਚਾਲ਼ੀ ਕਰੋੜ ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਜਰਭ ਦਿੱਤੀ

ਕਿ ਜ਼ਖਮ ਦੇ ਭਰਨ ਲਈ

ਚਾਲੀ ਕਰੋੜ ਦਿਨ-ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ

ਪਰ ਤੂੰ ਦਿਨਾਂ-ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ

ਵਕਤ ਨੂੰ

ਆਪਣੇ ਜ਼ਖਮ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਾ ਦਿੱਤੀ

ਆਪਣੇ ਦਰਦ ਦਾ ਇਲਾਜ

ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ

ਪ੍ਰਣ ਪੂਰਤੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ

ਤੇ ਤੇਰੇ ਵਲੋਂ ਵਿਹਲੇ ਹੋਏ

ਕਰੋੜਾਂ ਦਿਨਾਂ-ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਕੋਲ

ਤੇਰੀ ਅਮਰਤਾ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ

ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਾ ਰਿਹਾ

25. ਟੀਸੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਹਣਾ

ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਟੀਸੀ ਤੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਸਕਦਾ

ਨੀਵਾਣਾਂ 'ਚ ਉਤਰਨਾ

ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਵਲੀਨ ਹੋਣਾ ਲੱਗ ਸਕਦਾ

ਪਰ ਲੱਗਣਾ ਹੋਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

26. ਭਾਂਡਾ ਕਹੇ ਘੁਮਾਰ

ਮਾਂ

ਤੂੰ ਕਾਇਆਨਾਤ ਤੋਂ

ਹਵਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਕਣ ਕਣ ਲੈ ਕੇ

ਮੈਨੂੰ ਜੋੜਿਆ

ਆਪਣੀ ਦੇਹ ਦੇ ਚੱਕ ਤੇ ਅਕਾਰਿਆ

ਤੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸੇਕ ਨਾਲ ਪਕਾਇਆ

ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਦਾ 'ਹੋਣ' ਹਾਂ

ਸੱਚ ਦੱਸਾਂ

ਇਕ ਸੱਚ ਮੋਨ ਹੋ ਪਥਰਾ ਗਿਆ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ

ਪਥਰੀ ਬਣ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਬੈਠਾ ਹੈ

ਜਿਸ ਦੇ ਬੋਲਣ ਨਾਲ

ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਫਟ ਸਕਦੇ

ਆ ਸਕਦੇ ਭੁਚਾਲ ਤੂਫਾਨ ਸੁਨਾਮੀ

ਇਸ ਖੌਫ਼ ਕਰਕੇ

ਮੇਰਾ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਝੂਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ

ਕਾਇਨਾਤ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਣ ਕਣ ਲੈ ਕੇ

ਤੂੰ ਜੋੜਿਆ ਮੈਨੂੰ

ਤੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੇਂਗੀ

ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰੇ

ਖੌਫ਼-ਰੋਗ ਦਾ ਸੋਕੜਾ

ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੱਚ-ਪਥਰੀ ਸੱਚ ਸੌਂਪ ਰਿਹਾਂ

ਦਿਲ ਕਰੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸਾਂਭ ਰੱਖੀਂ

ਦਿਲ ਕਰੇ ਤਾਂ

ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ

ਆਪਣੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ

ਇਸ ਦਾ ਕਣ ਕਣ

ਨਸ਼ਰ ਕਰ ਦੇਈਂ ਸਾਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ਨੂੰ

ਜਿਸ ਤੋਂ ਕਣ ਕਣ ਲੈ ਕੇ

ਤੂੰ ਜੋੜਿਆ ਮੈਨੂੰ

ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਹੈ

ਤੇਰੇ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਹੋਣ ਹਾਂ

27. ਮਾਮੀ ਮਰੀ ਤੇ

ਜਿਉਂਦੇ ਜੀਅ ਮਾਮੀ ਤਰਸੇਮ ਕੋਰ ਭੁੱਲੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ

ਪਰ ਉਹ ਦਾ ਕਿੰਨਾ ਕੁਛ ਭੁੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ

ਅੱਜ ਮਰੀ ਤੇ ਯਾਦ ਆਇਆ

ਯਾਦ ਆਇਆ ਉਹਦਾ ਮਾਂ ਨੂੰ ਬੀਬੀ ਪਾਸ਼ੀ ਕਹਿਣਾ

ਉਹਦਾ ਆਏ ਪ੍ਰਾਹੁਣੇ ਤੋਂ

ਨਿਆਣੇ ਨਿੱਕਿਆਂ ਦਾ ਹਾਲ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਸਲੀਕਾ

ਯਾਦ ਆਏ ਉਹਦੇ ਲੰਮੇ ਪਤਲੇ ਹੱਥ

ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਜਾਂ ਸਿਰ ਦਾ ਲੀੜਾ ਸੁਆਰਦੇ

ਉਹਦਾ ਕੰਨਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤੱਕ ਲੀੜਾ ਰੱਖਣਾ ਯਾਦ ਆਇਆ

ਇਹ ਵੀ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਮਾਮੀ ਦੀਆਂ ਬਾਹਵਾਂ

ਕਦੇ ਵੱਖੀਆਂ ਬਰੋਬਰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਲਮਕਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਖੀਆਂ

ਖੜ੍ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਮਾਮੀ ਦੇ ਹੱਥ ਵੀ

ਇਕ ਦੂਏ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੇ ਹੁੰਦੇ

ਜਾਂ ਅੱਧ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ

ਯਾਦ ਆਇਆ ਉਹਦਾ ਨਾ-ਘੂਰਨਾ, ਨਾ-ਡਾਂਟਣਾ

ਨਾ-ਉੱਚਾ ਬੋਲਣਾ, ਨਾ-ਬਹਿਸਣਾ

ਯਾਦ ਆਇਆ ਉਹਦਾ ਤਿਊੜੀ ਰਹਿਤ ਮੱਥਾ

ਯਾਦ ਆਈ

ਉਹਦੇ ਚੋਂ ਨਣਦ ਜਾਂ ਜਿਠਾਣੀ ਵਾਲੇ

ਲੱਛਣਾਂ ਦੀ ਗੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ

ਮਾਮੀ ਅੰਦਰੋਂ ਸੱਸ ਕਦੇ ਨਾ ਦਿਸੀ ਸੀ

ਮਾਮੀ ਕੁਛ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਮਾਮੀ ਸੀ

ਯਾਦ ਆਈ ਉਹਦੀ ਨਿਰਲੇਪਤਾ ਸਭ ਰੌਲਿਆਂ ਤੋਂ

ਉਹਦੀ ਅਣਜਾਣਤਾ ਕਈ ਆਮ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ

ਅੱਜ ਮਾਮੇ ਨੇ ਕਿਹਾ-

ਕਬੀਲਦਾਰੀ ਦੇ ਹੱਕ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸਿਆਣੀ ਸੀ

ਤਾਂ ਯਾਦ ਆਇਆ

ਆਏ ਗਏ ਤੇ ਮਾਮੇ ਦਾ ਮਾਮੀ ਨੂੰ ਭੋਲੋ ਕਹਿ ਕੇ

ਟਿੱਚਰ ਕਰਨ ਦਾ ਦਿਖਾਵਾ ਕਰਨਾ

ਇਹ ਸਭ ਮੈਨੂੰ ਕਿਉਂ ਭੁੱਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ

ਜੋ ਯਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਮਾਮੀ ਨੂੰ ਮਰਨਾ ਪਿਆ

28. ਮੁਕਤੇ

ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸਿੰਘ ਸਨ

ਜੋ ਬੇਦਾਵਾ ਲਿਖਣ ਬੈਠੇ ਸਨ

ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਪੀਤਾ ਸੀ

ਪਰ ਮੁਫਤ ਪੀਤਾ ਸੀ

ਕੁਝ ਅਰਪਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ

ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਕੜਕੀ ਤੋਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ-

ਅਸੀਂ ਖੁਲ੍ਹੇ ਮੈਦਾਨ ਤੋਂ

ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਕੀ ਲੈਣਾ ਹੈ

ਵਾਪਸ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਤਦੇ ਹਾਂ

ਕਹਿਣ ਨੰ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਸਿਰਦਾਰ ਸਨ

ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਧੜਾਂ ਤੇ ਸਿਰ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਏ

ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਦੇ ਕਰਜ਼ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਹੇਠ

ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਕਕਾਰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਪਹਿਨੇ ਸਨ

ਜੋ ਕਹਿ ਆਏ-

ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ

ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਕੜਿਆਂ ਨੂੰ

ਚੂੜੀਆਂ ਨੱਕ ਬੁੱਲ੍ਹ ਕੱਢੇ ਸਨ

ਉਹਨਾਂ ਕੰਘਿਆਂ ਤੇ

ਕੈਂਚੀਆਂ ਖਚਰਾ ਹੱਸੀਆਂ ਹਨ

ਚੁੱਲ੍ਹਿਆਂ ਮੁੱਢ ਪਏ ਚਿਮਟਿਆਂ ਨੂੰ

ਉਹਨਾਂ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਦੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਕਿਸਮਤ 'ਤੇ

ਬੜਾ ਤਰਸ ਆਇਆ ਸੀ

ਮਾਸੂਮ ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਨੰਗੇਜ਼ ਨੂੰ

ਉਹ ਕਛਹਿਰੇ ਬੜੇ ਅਸ਼ਲੀਲ ਲੱਗੇ ਸਨ

ਕਕਾਰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਪਹਿਨੇ ਸਨ

ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋਏ ਜੋ

ਘਿਰ ਗਏ

ਟਿੱਚਰਾਂ ਤਰਸਾਂ ਸ਼ਰਮਸਾਰੀਆਂ ਖਚਰੇ ਹਾਸਿਆਂ ਇਲਜ਼ਾਮਾ ਵਿਚਾਲੇ

ਸਿਰਾਂ ਤੇ ਕਰਜ਼ ਦੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਸਨ

ਐਸਾ ਬੋਝ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਲਹਿੰਦਾ ਹੈ

ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ

ਢਾਬ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਸਜਿਆ

ਟਿੱਬੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਸ਼ੋਭਤ ਸੀ

ਇਥੇ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਭੇਟ ਹੋਈ

ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਲੱਥਾ

ਸਿਰੀਂ ਜੋ ਕਰਜ਼ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ

ਪਰ ਲਹਿਣੇਦਾਰ

ਕਦੀ ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਕਾਗਜ਼ ਨਹੀਂ ਗੁਆਉਂਦੇ

ਕਰਜ਼ੇ ਦਾ ਕਾਗਜ਼ ਪਾਟਾ ਕਰਜ਼ ਮੁਕਤ ਹੋਏ ਨੇ

ਤਾਂ ਮੁਕਤੇ ਹੋਏ ਨੇ

ਗੁਰੂ ਗੋਦ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਿਲਿਆ ਹੈ

ਕਕਾਰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਹੋਏ ਨੇ

ਤੇ ਚਾਲੀ ਉਹਨਾਂ ਪੰਜਾਂ ਨਾਲ ਖਲੋਏ ਨੇ

ਜਿਹਨਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਲਈ

ਸੀਸ ਭੇਟ ਕੀਤਾ ਸੀ

ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਓਦੋਂ ਵੀ ਸਿਰਦਾਰ ਸਨ

ਜਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮੁਫ਼ਤ ਪੀਤਾ ਸੀ

ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਓਦੋਂ ਵੀ ਸਿੰਘ ਸਨ

ਜਦ ਪਿੰਜਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰਤੇ ਸਨ

ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਓਦੋਂ ਵੀ ਕਕਾਰ ਪਹਿਨੇ ਸਨ

ਪਰ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਗੱਲ ਨਿਰੀ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

29. ਜੈਤਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ

ਸਿੱਖ ਸੀ ਜੈਤਾ

ਗੁਰੂ ਦੇ ਧੜੋਂ ਲੱਥੇ ਸੋਚ-ਸਰੋਤ

ਸੀਸ ਨੂੰ

ਕਿਸੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿਚ ਰੁਲ਼ਣ ਨਾ ਦਿੱਤਾ।

ਮੋਹ ਪੁਗਾਇਆ

ਗੁਰੂਧਾਨੀ ਵੱਲ ਧਾਇਆ।

ਨੇਰ੍ਹੀ ਨੇਰ੍ਹ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਪਹਿਰੇ ਚੀਰ ਕੇ ਦੱਸਿਆ

ਜੇਤੂ ਹੋਣਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ।

ਸਿੰਘ ਬਣ ਕੇ ਜੈਤਾ

ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਹੋਇਆ

ਗੁਰੂ ਦਾ ਲਾਡਲਾ

ਗੁਰੂ ਦੇ ਲਾਡਲਿਆਂ ਸੰਗ ਨਿੱਤਰਿਆ।

ਕਹਿੰਦਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਹੈ

ਬੇਦਿਲੀ ਕੂੜ ਜਬਰ ਅਨਿਆਂ ਨੂੰ

ਮਾਰਨ ਲਈ ਲੜਾਂਗਾ

ਇਹ ਰਹਿਣਗੇ ਜਾਂ ਮੈਂ ਰਹਾਂਗਾ।

ਮੌਤ ਦੀ ਬਾਂਹ 'ਚ ਬਾਂਹ ਪਾ ਨੱਚਿਆ

ਅੱਖਾਂ 'ਚ ਅੱਖਾਂ ਪਾ ਤੱਕਿਆ

ਓਸਨੂੰ ਦੱਸਿਆ

ਕਿ ਸਿੰਘ ਲਈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀ ਹੁੰਦਾ।

ਸ਼ਰਮ ਦੀ ਮਾਰੀ

ਕਹੇ ਮੌਤ ਵਿਚਾਰੀ-

ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਤਾਂ

ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਨਾਂ

ਬਦਲ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਰੱਖਾਂ ?

ਪਰ ਮੈਂ

ਨਾ ਜੈਤਾ ਨਾ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ

ਨਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਨਾ ਜੇਤੂ

ਨਾ ਲਾਡਲਾ ਨਾ ਲੜਾਕੂ

ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਾਖੁਸ਼

ਨਾਂਮਾਤਰ ਖੁਸ਼

ਜਾਂ ਬਨਾਉਟੀ ਖੁਸ਼ ਹਾਂ

ਸੋਚਦਾ ਕੁਛ ਕਹਿੰਦਾ ਕੁਛ

ਤੇ ਕਰਦਾ ਕੁਛ ਹਾਂ

ਬੱਸ ਪੀਂਦਾ ਖਾਂਦਾ

ਤੱਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ

ਸਹਿਣ ਕਰੀ ਜਾਂਦਾ

ਨਾਂ ਕੀ ਏ ?

ਨਾਂ ਨਾਲ ਸਿੰਘ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਨਹੀਂ

ਕੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ?

30. ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਣਖੀ

ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕ ਦਾ ਗੁਰਦਵਾਰਾ

ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਣਖੀ ਦਾ ਭੋਗ

ਵੈਰਾਗ ਸੋਗ

ਰਾਗੀ ਗਾ ਰਹੇ-

ਅਬ ਕੀ ਬਾਰ ਬਖਸਿ ਬੰਦੇ ਕਉ

ਅੰਤਮ ਅਰਦਾਸ ਹੋਏਗੀ-

ਵਿਛੜੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵਾਸ ਬਖ਼ਸ਼ਣਾ ਜੀ

ਉਪਰੰਤ

ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀਆਂ ਭੇਟ ਹੋਣਗੀਆਂ

ਸੰਗਤਾਂ ਲੇਟ ਹੋਣਗੀਆਂ

ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮੀਏ ਜੀਵਨ ਤੇ

ਚਾਨਣੇ ਪੈਣਗੇ

ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਆਗੂ ਕਹਿਣਗੇ-

ਪਹਿਲਾਂ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਸੀ

ਨਸਲਵਾਦ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ

ਜਦ ਏਧਰ ਆਏ

ਰੰਗ ਨਸਲ ਭੇਦ ਬੜੇ ਸਤਾਏ

ਅਣਖੀ 'ਸਾਬ ਦੀ ਅਣਖ ਜਾਗੀ

ਅਣਖੀ ਅਖਵਾਏ

ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦ ਕੀਤਾ

ਜਲਸੇ ਜਲੂਸਾਂ ਮੁਜ਼ਾਹਰਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ

ਨਸਲਵਾਦੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਡਟੇ

ਅੜੇ ਲੜੇ ਖੜ੍ਹੇ

ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟੇ

ਪਤਵੰਤੇ ਬਿਆਨਣਗੇ

ਅਣਖੀ 'ਸਾਬ ਦੀ ਸਖ਼ਸ਼ੀਅਤ ਦੀ ਬੁਲੰਦੀ ਨੂੰ

ਕੁਝ ਜਾਣੂੰ ਦਿਲਾਂ 'ਚ ਕੋਸਣਗੇ

ਮਾੜੀ ਕਿਸਮਤ ਔਲਾਦ ਗੰਦੀ ਨੂੰ

ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਗੋਰੀ ਵਿਆਹੀ

ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪਿਆ

ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਆਈ

ਮਸੀਂ ਬਚਾਇਆ

ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯਾਰਾਂ ਜਚਾਇਆ-

ਤੇਰੀ ਜਾਨ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦੀ ਐ

ਪੱਲਿਓਂ ਕੀ ਗਿਆ

ਗੋਰਿਆਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਲਿਆਂਦੀ ਐ

ਮਨ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਾ

ਗੋਰੀ ਨੂੰਹ ਦੀਆਂ

'ਸਟ ਸਰੀ ਅਕਾਲਾਂ' ਨਾਲ

ਜ਼ਖਮ ਤੇ ਅੰਗੂਰ ਆਉਂਣ ਲੱਗਾ

ਇਹ ਸਦਮਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਝੱਲਿਆ

ਪਰ ਹਫਤਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ

ਐਨ੍ਹ ਵਿਚਾਲੇ ਬੰਬ ਚੱਲਿਆ

ਬੰਬ ਦੇ ਪਲੀਤੇ ਨੂੰ

ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਤੀਲੀ ਡੰਗਿਆ

ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਮੰਗਿਆ

ਲਫ਼ਜ਼ ਬੇਟੀ ਦੇ-

ਡੈਡੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹਾਂ

ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਲਈ

ਕਾਲ਼ੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਾ ਰਹੀ ਹਾਂ

ਅਚਿੰਤੇ ਬਾਜ ਪਏ

ਰਾਗੀ ਗਾ ਰਹ